Àkójọpọ̀ àwọn nǹkan tó ṣẹlẹ̀ níbi ọdún Ojude Oba 2025

Fẹ́mi Akínṣọlá

Ọdún Ojúde Ọba 2025 dùn yùngbà, bẹ́ẹ̀ ló mi ìgboro tìtì, kódà ọ̀pọ̀ èèyàn ló sì ń sọ nípa rẹ̀ títí di òní ọjọ́ kẹsàn-án oṣù Kẹfà, bó tilẹ̀ jẹ́ pé ayẹyẹ náà ti wáyé láti ọjọ́ Àìkú tí í ṣe ọjọ́ kẹjọ oṣù yìí.

Ṣe ti oriṣiiriṣii aṣọ olowo iyebiye tawọn eeyan wọ nibi ọdun naa ni ki a sọ ni, abi tawọn ẹṣin ti wọn ṣe lẹṣọọ nibi ayẹyẹ naa?

Awọn eeyan jankan jankan to wa nibi ọdun ọhun nkọ? Kaakiri gbogbo agbaye lawọn eeyan ti wa fun ọdun Ojude Oba eyi to mi ilu Ijebu Ode titi.
Abajọ ti Gomina Dapo Abiodun ipinlẹ Ogun fi sọ pe Ojude Oba ti di ọja agbaye bayii.

Nigba ti gomina n sọrọ nibi eto naa lo tun sọ pe ijọba yoo wa nnkan ṣe si gbagede ti wọn maa n lo fun ọdun naa eyi ti ko gba ero mọ.

Òǹkọ̀wé wọ gàù, wọ́n pè é lẹ́jọ́ fún ìwé tó kọ nípa ọmọ ààrẹ láì gba àṣẹ

Fẹ́mi Akínṣọlá

Ònkòwé ọmọ orílè-èdè Kenya kan, Webster Ochora Elijah, ló ti ń jẹ́jọ́ báyìí nítorí ìwé tó kọ nípa ọmọ Ààrẹ orílè-èdè náà, William Ruto, ìyẹn Charlene Ruto, láì gba àṣẹ kó tó kọ ọ́.

Ọjọ́ Ìṣẹ́gun tó kojá ni wọ́n fi ọwọ́ òfin mú Webster, wọ́n sì fi ẹ̀sùn pípe ara ẹni ní ohun tí kò jẹ́ kàn-án.

Iwe to pe akọle rẹ ni ‘Charlene Ruto and the Youth Uprising’, ni Charlene Ruto sọ pe ko yẹ ki onkọwe naa kọ lai sọ fun oun tẹlẹ.
Charlene sọ pe ohun ti onkọwe kọ nipa oun ko baa daa ju bẹẹ lọ, o yẹ ko kọkọ gba aṣẹ lọwọ oun ko too kọ ọ.

Ai gba aṣẹ naa lo pe ni aṣilo orukọ, to si fi ọrọ naa to awọn ọlọpaa leti.
Iwe ipẹjọ ti wọn fi kede ẹsun naa ka pe lọjọ kejilelogun, oṣu Karun-un ni onkọwe kọwe naa pẹlu ero lati fi lu jibiti.

Ọun ati awọn kan ni wọn ni wọn jọ gbe igbesẹ naa, bo tilẹ jẹ pe wọn ko ti i mu awọn yẹn.
Ninu alaye awọn amoye nipa kikọ iwe nipa ẹlomi-in, wọn ni ko lodi labẹ ofin lati kọwe nipa eeyan lai kọkọ gba aṣẹ lọwọ ẹni naa.

Oloṣelu kan to tun jẹ agbẹjọrọ, Willis Otieno, ṣalaye pe “bii ẹni to n ṣi agbara ọwọ rẹ lo ni, ti eeyan ba sọ iwe kikọ di iwa ọdaran”.

“Onkọwe yii ko tako ofin nibi kankan”.

Oluyẹwo iwe, Mbugua Ngunjiri, lo ṣalaye bẹẹ lori iṣẹlẹ yii.

O tọka si bi wọn ṣe kọwe nipa aarẹ Kenya tẹlẹ, Uhuru Kenyatta, ni 2014,lai jẹ pe onkọwe naa gba aṣẹ lọwọ rẹ ko too kọ ọ.

“Miliọnu onkọwe le kọwe nipa eeyan ti wọn ko si ni i lufin nibi kankan. Ohun to le mu Charlene, ọmọ aarẹ sọrọ, ko ju ti wọn ba kọ ohun ti ko ri bẹẹ nipa rẹ”

Bẹẹ ni Mbugua Ngunjiri kọ ọ soju opo Facebook rẹ.

Ṣugbọn ọmọ aarẹ Kenya yii sọ fun awọn akọroyin pe o ti mọ wọn lara lorilẹede awọn lati maa fi orukọ awọn eeyan kọwe lai gbaṣẹ lọwọ wọn.

O ni ko yẹ ko ri bẹẹ.
Iwe to ko ẹni to kọ ọ si aroye yii ko si lori ayelujara, eeyan diẹ bayii lo si mọ onkọwe naa paapaa, ẹni ti wọn ni ọjọ ori rẹ ko ju mẹẹẹdọgbọn (25) lọ.

Yatọ si pe ko si lori ayelujara, wọn ko pin iwe naa sori atẹ rẹpẹtẹ pẹlu, awọn eeyan ko si mọ ohun ti iwe ọhun da le lori.

Awọn lọọya to n gba ẹjọ naa ro fun Webster to kọ ọ, sọ pe ohun to kọ ko lodi sofin.

Amofin Kennedy Mong’are, sọ fun awọn oniroyin pe oun gan-an ti kọwe nipa awọn eeyan pataki lawujọ ri, titi kan Raila Odinga to jẹ oloṣelu nla ati Aarẹ ilẹ America, Donald Trump.

Lọọya mi-in, Evan Ondieki, sọ pe awọn eeyan to wa nipo agbara gbọdọ mọ, pe araalu yoo gbọn wọn yẹbẹyẹbẹ nita gbangba.

To ba ti di pe araalu ko le sọ nipa wọn mọ, o tumọ si pe ẹtọ lati sọrọ ti n di titẹmọlẹ ni Kenya niyẹn gẹgẹ bo ṣe sọ.

“Ko yẹ ko le de ibi pe araalu yoo lufin nitori wọn lo aworan rẹ tabi kọ nipa rẹ.”
Bi a ba n sọ nipa eekan ọmọ aarẹ, ọkan ni Charlene Ruto laaye ara rẹ.

Igba kan wa ti wọn maa n fi ọmọbinrin yii we Ivanka Trump, ọmọ aarẹ America.

Ọpọ igba ni wọn ti fi Charlene ṣe alejo pataki lode, o si ti ba awọn olori ilu pade daadaa ni awọn ipade agbaye kiri.

Ni 2022, Charlene Ruto kede pe owo ilu kọ loun n lo lati fi gbọ bukaata ọfiisi ọmọ aarẹ ti wọn ya sọtọ fun un to si n dari ni Kenya.

Igbesẹ to gbe nipa orukọ rẹ ti wọn fi kọwe to di ẹjọ yii ko dun mọ awọn eeyan Kenya ninu.

Bẹẹ ni ile ẹjọ paapaa ti n kọminu si ai le sọrọ araalu ti wọn fẹẹ ko maa lọ bẹẹ yii.

Wọn fi eyi we bi wọn ṣe ti obinrin kan, Rose Njeri, mọle nitori ẹka oju opo ayelujara to ṣe fun araalu.

Oju opo naa wa fun ki araalu le fi aidunnu wọn han si kudiẹ-kudiẹ ijọba.

Ọjọ Ẹti ni wọn mu Njeri fun ẹka to n tako bijọba Kenya ṣe n nawo lọdọọdun naa.

Ẹsun iwa ọdaran lori ayelujara ni wọn fi kan an, ati lilo kọmputa nilokulo.

Wọn pada fi aaye beeli silẹ fun un di ogunjọ oṣu Kẹfa yii, nigba ti kootu yoo sọ boya yoo maa jẹjọ lọ tabi bẹẹ kọ.

Njeri paapaa ti dupẹ gidi lọwọ awọn eeyan Kenya, fun bi wọn ṣe panupọ gbeja rẹ, ti wọn jẹ kijọba mọ pe bi wọn ṣe mu un ti mọle ko yẹ rara ni.

Ojude Oba ti di ọjà àgbáyé – Dapo Abiodun

Fẹ́mi Akínṣọlá

Gómìnà ìpínlẹ̀ Ògùn, Ọmọọba Dàpọ̀ Abíọ́dún ti ṣe àlàyé pé ayẹyẹ ọlọ́dọọdún tó máa ń wáyé nílùú Ìjẹ̀bú Òde, ‘Ojúde Ọba’ ti di ọjà tí gbogbo ayé n ná, ọjà yìí sì ti pakún ètò ọrọ̀ ajé ìpínlẹ̀ Ògùn l’ápapọ̀.

Ninu ọrọ ti o sọ nibi ayẹyẹ Ojude Ọba t’ọdun yii to waye lọjọ Aiku ni gbagede Ọba ti ọpọ eeyan mọ si ‘Pavilion’, Gomina Abiọdun ni gbogbo ile itura to n bẹ niluu Ijebu Ode ati ayika rẹ ni awọn alejo to wa fun ayẹyẹ naa gba tan, bẹẹ sini awọn oniṣẹ ọwọ naa ri ti aje ṣe.

Abiọdun fi kun ọrọ rẹ pe ayẹyẹ Ojude Ọba t’ọdun yii lo tobi julọ lati igba ti wọn ti n ṣe ayẹyẹ naa nitori ọkan ọpọlọpọ awọn ọdọ lorilẹede Naijiria ati ni oke okun ti fa si ajọdun naa.
Gomina ipinlẹ Ogun fi kun ọrọ rẹ pe Ojude Ọba kii ṣe ibi ayẹyẹ ti a ti n rin yan fanda ninu aṣọ alaranbara nikan, bikoṣe akanṣe eto ọlọdọdun ti a fi n ṣe akọsilẹ itan fun awọn iran to n bọ lẹyin.

O ni ayẹyẹ naa ti fi orukọ ilu Ijẹbu Ode ati ipinlẹ Ogun si ẹnu ọpọlọlọpọ eeyan lode agbaye, gẹgẹ bi o ṣe n pa kun eto ọrọ aje ipinlẹ naa.
Nitori idi eyii si ni ipinlẹ naa yoo si fi tẹsiwaju lati maa jiroro pẹlu awọn ileeṣẹ ati ajọ ti o le mu okiki ipinlẹ Ogun lokiki si i lode agbaye.

O ni gbagede ti wọn lo fun Ojude Ọba ko gba ero mọ, o si ṣe ileri wi pe ijọba oun yoo wa nnkan ṣe si i.

Gomina Abiọdun dupẹ lọwọ igbimọ to ṣe eto Ojude Ọba ọdun yii fun iṣẹ ribiribi ti wọn ṣe, o gbe oṣuba kare fun Awujalẹ ilẹ Ijẹbu, Ọba Sikiru Adetọna ati awọn alejo pataki to fi ara han nibi ipejọpọ naa.
Lara wọn ni Minisita fun aṣa ati idagboke eto ọrọ aje nipasẹ ọgbọn atinuda, Hannatu Musawa, igbakeji Gomina ipinlẹ Ondo, Olayide Adelami, Gomina tẹlẹri n’ipinlẹ Ogun, Oloye Oluṣẹgun Oṣọba, Olori Awujale ilẹ Ijẹbu, Adekemi Adetona ati bẹẹ bẹẹ lọ.

Awọn oṣere tiata bii Wale Ojo, Adedimeji Lateef ati Femi Branch ko gbẹyin nibi ipejọpọ naa.

Ọkanojọkan idile ati ẹgbẹ ẹlẹṣin to wọ aṣọ alaranbara lo rin yan fanda niwaju awọn alejo pataki to fi ara ha nibi ayẹyẹ naa.

‘Wọ́n fipá bá mi lò pọ̀ lẹ́ẹ̀mẹ́jọ láàárín wákàtí méje’ – Obìnrin Benue ṣàlàyé ìkọlù

Fẹ́mi Akínṣọlá

“Àwọn darandaran ya bo agbègbè wa, wọ́n kọẹ́ẹ̀ kọ́kọ́ mú àwa obìnrin, wọ́n fi wá pamọ́ sí ààyè ọ̀tọ̀ kí wọ́n tó bẹ̀rẹ̀ sí í kọlu àwọn ọkùnrin tí wọ́n sì ń yìnbọn pa àwọn tí kò ríbi sá lọ nínú wọn.”

Bayii ni obinrin kan to foju wina ikọlu ni agbegbe Edikwu Ankpali, nijọba ibilẹ Apa, ipinlẹ Benue, ṣalaye fun akọroyin

Awọn eeyan ti wọn furasi pe darandaran ni wọn, ni wọn fẹsun kan wọn wa nidii ikọlu naa.

Ọjọ kin-in-ni si ọjọ keji oṣu Kẹfa, ọdun 2025 yii ni ikọlu ọhun waye.

Awọn obinrin bii mẹwaa ni wọn sọ pe ọpọ ọkunrin fipa ba lo pọ ninu ikọlu naa.
Wọn fi kun un pe awọn obinrin kan ṣi wa nileewosan bayii, ti wọn n gba itọju lọwọ latari ibalopọ ipa naa.

Ọkan ninu wọn sọ fun akọroyin pe ẹẹmẹjọ ni wọn fipa ba oun lo pọ laaarin wakati meje.

O ni lẹyin ti wọn ti kapa awọn ọkunrin ilu tan ni wọn bẹrẹ ibalopọ tulaasi naa laaarin ilu.

“Wọn ba mi lo pọ pẹlu ipa lẹẹmẹjọ ki ilẹ too mọ, awọn mi-in, ẹẹmẹwaa. Awọn darandaran naa to aadọta (50)”

Bẹẹ ni obinrin naa ṣalaye.

Balógun Kúkù, bàbá olówó tó mú ẹ̀sìn Islam wọ ilẹ̀ Ijebu, tó tún bẹ̀rẹ̀ ọdún Ojúde Ọba

Fẹ́mi Akínṣọlá

Àwọn àgbà bọ̀, wọ́n ní òní ni yóó pète ọ̀la, ìtàn ni yóó ròyìn èèyàn.
Bí a bá wá n sọ̀rọ̀ nípa àkọni tiwa nílẹ̀ yorùbá, òdú ni Balógun Kúkù nilẹ Ìjèbú, tí ọ̀pọ̀ èèyàn sì mọ ilé àwòdamiẹnu tó kọ́ sílùú Ijẹbu Òde, èyí tí ọ̀pọ̀ àwọn eléré tíátà má a ń lò fún eré wọn lásìkò yìí.

Asíwájú fún ìdílé Balógun Bello Kúkù nílùú Ìjèbú Òde, tó tún jẹ́ Ọgbeni Ọjà tilẹ̀ Ìjèbú, Olorogun Ọmowé Sunny Folorunso Kuku, sọ̀rọ̀ nípa ìtàn ayé akọni jagunjagun yìí, Balógun Kúkù.

Olorogun Kúkù, ti i se iran kẹfa si akọni jagunjagun naa ni, apetan orukọ baba nla idile awọn naa ni Bello Odueyungbo ( Ifa ko lọ sinu igbo) Bórogún.
Wọn fun un ni orukọ naa nitori bi iya rẹ ṣe bi, lo ku.

Orukọ naa wa lati ara gbolohun “iya Kú, ọmọ Kù”. Apapọ rẹ lo di Kúkù.

“Mama to bi baba nla wa yii ku laarin ọjọ mẹta to bi, mama mama rẹ lo tọ ọ dagba, to si kọ Kúkù ni ọna okoowo.

Kúkù n se okoowo karakata, to si n ta nnkan ijagun nilẹ Yoruba. Eyi lo sọ ọ di olowo tabua, milọnia, ko to pe ọmọ ọdun mẹẹdogun.

Bi ogun ba wa nilẹ Yoruba, ẹni ti Kúkù ba se atilẹyin fun pẹlu nnkan ijagun, ni yoo bori ogun naa, to si ni orisirisi ọta ibọn to maa n ta fun ẹni kọọkan.
Ogbeni Ọja salaye siwaju si pe idi katakara eroja ijagun yii ni Balógun Kúkù ti di jagunjagun nitori o ni ibọn ati ọmọ ogun pupọ ti yoo daabo bo awọn to ba kọwọrin pẹlu rẹ.

“Bi ogun ba de, Balógun Kúkù lo ma siwaju ogun fun ilẹ Ijẹbu, o lowo lọwọ, onisowo ni, to si maa n doju kọ awọn adigunjale.

Oun si ni Awujalẹ maa n lọ lati jagun bii ogun Kiriji, ohun si ni Olori awọn Parakoyi onisowo to di ẹgbẹ awọn onisowo Chambers of Commerce loni yii.”
Nigba ti Oloye Sunny Kuku n salaye ipa ti Balógun Kúkù ko ninu awọn ẹsin igbalode ti igbagbọ ati Musulumi nilẹ Ijebu, ọrọ pọ ninu iwe kọbọ.

Lara ohun to pa ni lẹrin ni itan bi Balógun Kúkù se gba lati di ọmọlẹyin Kristi amọ ti akude wọ igbesẹ rẹ naa.

Gẹgẹ bi Sunny Kúkù ti wi, awọn Krisitẹni lo wọ ilu Ijẹbu Ode wa, ti wọn si wa waasu fun Balogun Kuku lati di ọmọlẹyin Kristi tori o ni ero pupọ.

“Balógun Kúkù lo ni ilu, o si fẹran ẹsin Krisitẹni naa , to si gba lati di ọmọlẹyin Kristi amọ Pasitọ sọ fun pe yoo mu ọkan soso ninu iyawo marundinlaadọrin to ni.

Kuku wa sọ fun Pasitọ pe ko wa lọjọ kan lati wa se iribọmi fun oun, ti yoo si tun ba oun mu iyawo kansoso ninu awọn iyawo oun, ti yoo sẹku sinu ile.

Kuku pe awọn iyawo rẹ, to si salaye isẹlẹ yii fun wọn, awọn iyawo duro de Pasitọ, bo si se de, wọn ko pankẹrẹ bo Pasitọ, ti wọn si lu jade kuro ninu ile wọn.”

Ọgbẹni Oja ni idi ree ti Balogun Kuku ko se di ọmọlẹyin Kristi mọ, se o kuku mọọmọ da ete fun Pasitọ ni, to fẹ ba le gbogbo iyawo rẹ danu.”

Oloye Sunny Kuku tẹsiwaju pe lẹyin ti Kuku ko di Krisitẹni mọ, wọn wa fi ẹsin Islam lọ ọ, to si tẹwọgba nitori ẹsin naa fun ni anfaani lati ni ọpọlọpọ iyawo.

“Bi Kuku se di Musulumi ni ida aadọrun eeyan ilu Ijebu Ode naa yipada di Musulumi, to si we lawani fun gbogbo wọn.

Awọn ẹlẹsin ibilẹ maa n lọ ki ọba Awujalẹ lasiko ọdun wọn ni ọdọọdun amọ bi Kuku ati awọn eeyan Ijebu Ode ṣe di Musulumi, ni wọn yi ikini naa pada si abẹwo si ọdọ ọba ni ọjọ kẹta ọdun Ileya.

Abẹwo asiko ọdun Ileya yii ni wọn pe ni Ojude Oba, ti Balogun Kuku yoo si lewaju awọn araalu lati lọ ki Awujalẹ.

Ẹsin Islam di itẹwọgba nilẹ Ijẹbu nitori Balogun Kuku, o lowo, o lọla, to si ni ero rẹpẹtẹ lẹyin.”

Awujalẹ fi Balogun Kuku jẹ oye Olorogun, to tumọ si Olori ogun, eyi ti idile Kuku n jẹ titi di oni oloni.