Bi awon eniyan kan ba maa soro lori ilu Ilorin, won kundun lati maa so pe awon kan lo ni i, awon kan ko.
Oro eyameya to da lori ija Afonja ati Alimi, eyi to yi ipa isakoso ilu naa pada, ni won saaba maa n mu ni okundundun.
Eyi lo fa a ti a ti maa n gbo ‘Ilorin Afonja’, ‘Ilorin Geri Alimi’, ‘Ilorin Onikuraani’ ati bee bee lo.
Lopo igba, bi ija, bi ote, bi ogun lo maa n se won.
Bi o tile je pe idi maa n wa fun ironu won nigba miran, iru ironu bee kii je ki a ri ewa ati pataki Ilorin.
Sugbon ogbontarigi omo Aafirika, Ojogbon Wole Soyinka, ti pe akiyesi tomode-tagba si bi ilu Ilorin se se pataki to.
O ni Ilorin je ilu isokan agbariso asa, ti o fi iwe ilu nla Abu Dabhi, to je olu ilu orile-ede United Arab Emirates.
Soyinka yombo Ilorin, to si se afiwe yii nigba ti ile iwe giga University of Ilorin gba a lalejo lojo Aje Monday, ojo kokandinlogun osu kanrun-un odun yii.
Pelu idunnu nla ni awon alase yunifasiti naa pelu awon akekoo se gba a lalejo, ti won suuru bo o, ti won si n yo mo o.
Koda oga agba ti UNILORIN, iyen Ojogbon Wahab Egbewoe, gba Soyinka lalejo ninu oofiisi re, bo tile je pe Centre for Cultural Studies and Creative Arts ti yunifasiti naa gan-an lo pe Soyinka, latari Ose Aasa (Culture Week) ti won n se.
Nigba ti Soyinka n soro, o ni Ilorin yato ni ilu, tori o ko orisiirisii eya, esin ati asa mora.
Eyi lo fa a to fi fi we Abu Dabhi, nibi ti o ti n se ise olukoni ni New York University Abu Dabhi.
Soyinka maa di eni odun mokanle laadorun (91) ni nnkan bii osu meji si asiko yii, sugbon saka ni oro si da lenu re, to si n lo to n bo bi ileke idi.
Bakan naa, Soyinka ro awon omo adulawo ki won maa so ede won si omo won, ki ede naa ma baa parun.
Ohun to tun dun opo eniyan ninu ni pe Soyinka se ileri pe oun yoo se ipa ti oun lori idagbasoke eto eko ni yunifasiti Ilorin.
Adura IROYIN OWURO ni pe ki Olorun tubo lora emi opomulero omo Yoruba yii fun wa.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn eré ìtàgé àti sinimá làwọn àgbà òṣèré ní ilẹ Yorùbá ti gbé jáde eléyìí tó ti mi orílè-èdè Nàìjíríà àti òkè òkun tì tì tì. Ṣaaju asiko yii, itan ati agbekalẹ ere Yoruba maa n mu ọpọlọpọ lọkan to bẹẹ gẹ ti awọn ti kii ṣe ọmọ Yoruba gan maa n fi oju sọna lati wo awọn sinima yii.
Bẹẹ, awọn ti ko si gbọ ede Yoruba pẹlu nigba naa, maa n joko ti awọn eeyan to ba gbọ lati maa tu ohun ti wọn ba sọ.
Idi ni pe igbesẹ ṣisẹ-n-tẹle awọn ere sinima naa, maa n fa eeyan to ba n wo o lọkan, yala o gbọ ede Yoruba ti wọn n sọ ni tabi ko gbọ. Awon fiimu wonyi wa niwaju awon to je karaye mo pe ere tiata ni ile Yoruba ko see fowo ro seyin:
OGBORI ELEMOSO
Ko si aniani bi eeyan ba sọ pe sinima ‘Ogbori Ẹlẹmọṣọ’ wa lara awọn sinima to jade ni ilẹ Yoruba to si jẹ manigbagbe. Sinima ti ọwọja rẹ tan kalẹ kọja orilẹede Naijiria ni ti ọpọ ẹya ati ede si wo o.
Iṣe ati itan ere naa pẹlu awọn oṣere to ṣe ni wọn dun un wo.Itan iṣẹdalẹ ilu Ogbomọṣọ ni ‘Ogbori Ẹlẹṣọ’.
Lalude ko ipa takuntakun ninu ere naa , ti Lere Paimọ si ko ipa Ṣọun Ogunlọla nibẹ.
TI OLUWA NILE
Ere kan ti ọpọ ọmọ Yoruba, paapaa julọ awọn onworan sinima Yoruba, fẹran pupọ ni sinima ‘Ti Oluwa nilẹ’.
Ninu sinima yii ni Alhaji Kareem Adepọju ti ọpọ mọ si Baba Wande ti di ilu mọọka.
Sinima to kọ ni lẹkọọ, to si tun panilẹrin ni.
Ti Oluwa nilẹ da lori pataki ti Yoruba so mọ awọn dukia ilu, paapaa ilẹ Oriṣa.
Ohun to gbe soke ni bi Yoruba ṣe maa n bọwọ fawọn ohun iṣẹdalẹ rẹ pẹlupẹlu idukoko aṣa ọlaju.
Awọn eeyan kan fẹ ra ilẹ fi ṣe owo nla ni wọn ba kan si oloye ilu naa kan, iyẹn Oloye Ọtun (Baba Wande)
Wọn gbe owo gọbọi fun lẹyin o rẹyin gbogbo awọn to lọwọ si tita ilẹ naa loriṣa ilu naa pa.
Adapọ awada laarin ẹkọ ti wọn fẹ fi sinima naa gbe jade tun jẹ ki ọpọlọpọ onworan o tun gbadun sinima naa pẹlu awọn eekan alawada bii Kayọde Ọlaiya (Adẹrupọkọ)
Tunde Kelani lo dari ere naa naa lọdun 1993, Kareem Adepoju lo kọ ọ.
Awọn agba oṣere bii Dele Odule, Lekan Oladapo, Yemi Shodimu, Yetunde Ogunsola, Oyin Adejobi, Gbolagbade Akinpelu, Jide Oyegunle ati Akin Sofoluwe naa kopa ninu ere naa.
O LE KU
Ọkan lara awọn iwe akagbadun ti Ọjọgbọn Akinwunmi Iṣhọla kọ ni ọdun 1974 ni ‘O Le Ku’.
Fiimu yii ni eekan onisinima, Alagba Tunde Kelani sọ di sinima ni ọdun 1997.
Itan ere ifẹ laarin ololufẹ Aṣakẹ, Lọla ati Ṣade ti wọn fẹ fẹ Ajani ni nnkan bii aadọta ọdun
Lati inu Saworoide
sẹyin ni iwe ati sinima yii.
Gbogbo ohun elo ti wọn si lo nibẹ lo ṣe afihan eyi.
Sinima yii lo si ṣe agbende iro ati buba ti ko ju orokun lọ tawọn eeyan n lo ni aye igbaun pada sagbo faari eyi ti a wa n pe ni iro ati buba o le ku.
Ajani jẹ akẹkọ ipele aṣekagba ni fasiti to n wa afẹsọna nitori ipe iya rẹ to n fẹ ko ṣe igbeyawo ni kiakia.
Sinima yii rinlẹ lasiko to jade nigba naa.
KOTO ORUN
Ọkan lara awọn ere to gbilẹ ni nnkan bii ọgbọn ọdun sẹyin ni ere yii.
Oloogbe Yekini Ajilẹyẹ lo ṣe.
Nigba naa, awọn ere to ṣe afihan igbagbọ Yoruba ninu aye akamara ni oloogbe Ajilẹyẹ maa n ṣe nigba naa.
Ija laarin awọn awọn ẹlẹyẹ funfun ati dudu ni sinima naa da le lori.
Awọn agba oṣere bii Oloogbe Ajilẹyẹ, Oyiboyi, Kọledowo, oloogbe Oriṣabunmi, Abija ati bẹẹbẹ lọ lo wa ninu sinima yii.
YEMI MY LOVER
Ọkan lara awọn ere sinima to milẹ nigba to jade ree ni sinima ‘Yemi My Lover’.
Ere ifẹ ni Alagba Yẹmi Ayebọ maa n saba n ṣe nigba naa pẹlu awọn orin ifẹ ninu rẹ.
Lẹyin ipapoda Ade Love, ko fi bẹẹ si awọn sinima ifẹ to ni alafibọ orin ninu mọ ki Yẹmi Ayebọ to de pẹlu sinima ‘Yẹmi my Lover’.
Sinima naa da lori ọrọ ifẹ to wa laarin omidan Moji ati Yẹmi ṣugbọn ti o ba inira diẹ pade.
Lọdun 1990 ni ere naa jade, awọn osere bii Abija, Yẹmi lukuluku, Thompson, Alabi yellow ati bẹẹbẹẹ lọ lo kopa ninu sinima naa.
ERAN IYA OSOGBO
Ere miran, ‘Ẹran Iya Osogbo’, niyi to tun gbajumọ lọpọ ọdun sẹyin. Alhaji Yẹkini Ajilẹyẹ lo gbe sinima naa jade nigba naa.
Itan ewurẹ abami kan to n hu iwa buruku ni sinima yii da le lori.
Awọn agbaagba oṣere bii Grace Oyin-Adejọbi (Iya Osogbo), Kọledowo, ati bẹẹbẹlọ si lo kpa ninu sinima naa.
OWO BLOW
Ọkan lara awọn gbajumọ ere sinima to waye laarin ogun ọdun si ọgbọn ọdun sẹyin ni sinima ‘Owo Blow’ jẹ.
Ọpọ onwoye sinima Yoruba lo si n sọ pe ere yii gan lo sọ Taiwo Hassan (Ogogo) ati Yinka Quadri (Kura) di gbajugbaja.
Sinima naa da lori ọdọkunrin kan to di janduku ati ọlọsha lẹyin ti wahala awọn ẹbi rẹ tii sita.
Awọn agbofinro ran baba rẹ lọ sẹwọn, ileewe si lee jade nitori aile san owo ileewe.
Wọle gbiyanju ohun gbogbo to lee ṣe lati tọju iya rẹ atawọn aburo rẹ ṣugbọn ko bọ si.
Wọn ko o mọ “roga” ti ko si fẹ pada lọ ba iya rẹ mọ nitori ojuti.
Awọn eekan osere to kopa ninu rẹ ni Racheal Oniga, Bayo Bankole, Adebayọ Salami (Ọga Bello), Adewale Ẹlẹṣọ, Kayọde Odumoṣu, Binta Ayọ Msgaji, Sam Loco Efe, Bimbọ Akintọla, Ọmọọba Leke Ajao.
Lati inu Ogbori Elemoso
LARINLOODU
Ere awada ni ‘Larinlọọdu’ jẹ.
Awọn eekan alawada igba naa, Babatunde Omidina (Baba Suwe) ati aya rẹ oloogbe Monsurat Omidina (Mọladun) ni aayo ninu sinima yii.
Gbajugbaja agbe sinima sita to kopa ninu ere naa ni, Shan George, Jide Kosọkọ, Yọmi King (Ọpẹbẹ), Yẹmi Ẹlẹshọ, Dele Odule.
Muka Ray, Rẹmi Surutu, Doris Simeon, oloogbe Henrietta Kosokọ, oloogbe Alaaran, oloogbe Yọmi Ogunmọla, Gbenga Adewusi naa ba wọn lọwọ si sinima naa nigba naa.
Itan rẹ da lori Baba onile kan (Baba suwe).
ABELA PUPA
Ara awọn sinima ti alagba Ọlaiya gbe sita ni ‘Abela Pupa’.
Oloogbe Wolii Ajidara ko ipa manigbagbe ninu sinima yii.
Sinima naa da lori fifi ipa wa owo pẹlu awọn alafibọ awada ninu rẹ.
Awọn eekan oṣere bii Femi Branch, Bimbọ Oshin, Ajidara, Ọlaiya ati bẹẹbẹẹ lọ lo kopa ninu sinima naa.
SAWORO IDE
Ara awọn sinima ti Tunde Kelani gbe jade ni ‘Saworo Idẹ’.
Itan to yannana ipo eto oṣelu lorilẹede Naijiria nigba naa ni.
Lasiko ti orilẹede Naijiria wa labẹ iṣejọba ologun to si n gbaradi fun ijọba alagbada ni wọn gbe sinima naa sita.
Awọn eekan oṣere bii Kọla Oyewọ, Lere Paimọ, Bukky Wright, Kunle Bamtẹfa, Kọla Ọlaiya (Adẹrupọkọ), oloogbe Bayọ Faleti, Ọjọgbọn Akinwunmi Ishọla lo wa ninu sinima naa.
Ere yii lo gbe Kunle Afọlayan ati Kabirat Kafidipẹ jade faye ri.
Lara awon fiimu miran to rinle lawon asiko ti a n so yii ni OMO ORUKAN, IRU ESIN ati OLOLADE MR MONEY.
A o tun ranti awon kan bii ORI, MADAM DEAREST, KKK (Ko Dun, Ko Po, Ko Pe ati OWO EJE.
Awuyewuye lórí ìrẹsì tí wọ́n ní ó ń pààyàn láti Seme
Fẹ́mi Akínṣọlá
Ìròyìn tó ń milẹ̀ tìtì káàkiri Nàìjíríà lẹ́nu ọjọ́ mẹ́ta yìí ni pé àwọn èèyàn kò gbọdọ̀ jẹ ìrẹsì mọ́.
Ninu iroyin naa ti awọn eeyan n pin kiri loju opo WhatsApp ni a ti gbọ pe ẹnikẹni to ba jẹ irẹsi yoo ku.
Gẹgẹ bii ohun ti a gbọ ṣaaju, ẹnikan ni wọn ji irẹsi rẹ lọ ninu tirela meji to si lọ bẹ ogun lọwẹ pe ki ogun ba oun pa gbogbo awọn to ba ji irẹsi naa ko, to fi mọ ẹnikẹni to ba ra irẹsi ọhun lati jẹ
Eredi ree ti awọn eeyan kan ṣe n fi atẹjiṣẹ ṣọwọ si awọn eeyan wọn pe wọn ko gbọdọ fi ẹnu kan irẹsi lasiko yii ki wọn ma ba ku iku ojiji.
Ninu awọn atẹjiṣẹ naa ti akọroyin gbọ ni ọkunrin kan ti sọ pe ẹni to ba fẹ lọ ra irẹsi ninu ọja ko gbọdọ ra eyii ti wọn ṣẹṣẹ ko wọle, bikoṣe eyii to ti wa lori igba fun ọjọ pipẹ ki irufẹ ẹni bẹẹ ma ba pin ninu iku ojiji ọhun.
Amọ ṣa, ṣee lootọ ni awọn kan ji tirela meji ti irẹsi kun inu rẹ lorilẹ Benin Republic ti ẹni to ni irẹsi naa si lọ bẹ ogun lọwẹ lati maa pa gbogbo awọn to ji irẹsi naa atawọn to ba ra ninu rẹ lati jẹ?
Eyi lo mu ki akọroyin kan si igboro ni Benin Republic lati ba awọn olugbe orilẹede naa sọrọ latari ṣawari ododo.
Awọn olugbe ilẹ naa to sọrọ lati mọ boya lootọ ni awọn eeyan n ku latari pe wọn jẹ irẹsi, wọn ni ko si ohun to jọ bẹẹ.
Ọkan ninu awọn to ba wa sọrọ, Ajia Adue to jẹ oniṣowo irẹsi ni Kotonu sọ pe “Ko si ohun to jọ pe wọn ji irẹsi nibi pe wọn lọ ta a ni Naijiria.
“Lati igba ti wọn ti tilẹkun ibode Naijiria, ọja naa ko da bii ti tẹlẹ, ko si si irẹsi kankan ni cotonou ti a ko lọ si Naijiria.”
Ẹlomiran ti a tun ba sọrọ, Iyaafin Olori Adekemi to n ta ọja ni Seme sọ pe o ṣoro ki odidi tirela irẹsi meji kọja ni Seme ki awọn ẹṣọ aṣọbode ma mu irufẹ tirela bẹẹ lẹyin ti ijọba ti fofin de kiko irẹsi wọle si Naijiria.
Adekemi ni awuyewuye lasan ni ọrọ to n lọ nigboro nipa ọrọ irẹsi ọhun ati pe ṣababi lasan ni iku awọn ti iroyin ni irẹsi lo n pa wọn.
O ni “Koda, emi ṣi jẹ irẹsi lonii, irẹsi ko le wọn ki a ma jẹ irẹsi.
“Awuyewuye lasan ni pe awọn kan ji irẹsi ti ẹnikan si lọ bẹ ogun nitori ọrọ naa, ko si ohun to jọ bẹẹ.”
Abiodun Fareed Ayodele ti ọpọ eeyan mọ si Faredo ni Benin naa sọ si ọrọ ọhun.
O ni lootọ loun naa gbọ iroyin naa amọ oun ko gbagbọ latari bo ṣe ṣoro lati gbe irẹsi wọ Naijiria lati Seme lasiko yii, anbelete odidi tirela meji.
Faredo sọ pe “Irẹsi ti eeyan fi owo ra gan ti eeyan ba fẹ gbe wọle niṣe ni wọn maa mu bi igba ti ẹni naa gbe oogun oloro cocaine, ka to maa sọ odidi tirela meji.
“Nibo lo gba wọle si Naijiria? Ẹni to ni tirela irẹsi meji gan nibo lo gbe si ti wọn ti lọ ji?”
Faredo pari ọrọ rẹ pe ti eeyan ba gbọ iroyin o yẹ ki eeyan maa gbe iroyin wo daadaa ko to mu eyii ti yoo gbagbọ ninu rẹ.
Ninu ọrọ ileeṣẹ aṣọbode ilẹ wa (Nigerian Customs Service), ẹka tipinlẹ Eko ati Ogun, wọn ni irọ pata ni iroyin naa.
Atẹjade ti Alukoro ileeṣẹ aṣọbode, ẹka ti Seme, Isah Sulaiman; fi sita ṣalaye pe iroyin aṣinilọna, ofege ti ko si otitọ kankan nibẹ ni pe irẹsi n pa eeyan.
“Ileeṣẹ aṣọbode ilẹ Naijiria ti gbọ nipa iroyin ofege kan to ni ẹka wa gba irẹsi kan lọwọ ẹni to ni i, a si n pin i ka lai jẹ ki ẹni to ni ọja naa mọ nipa rẹ.
“Iroyin irọ naa tun sọ pe ẹni to ni ọja naa lọ ọ bẹ Ogun lọwẹ si i, awọn eeyan wa n ku, ṣọja kan tun ku ni Badagry.
“Ileeṣẹ aṣọbode n fi gbogbo ẹnu sọ ọ pe irọ gbuu leyi, ẹtan ti ko ni otitọ kan ninu ni pẹlu”
Bakan naa ni ọga gba pata fun olu ileeṣẹ aṣọbode to wa ni Seme; Ben Oramalugo, sọ pe:
“Ko si iṣẹlẹ iru eyi kankan to ṣẹlẹ laaarin wa tabi lọdọ awọn oṣiṣẹ wa.
“O ba ni lọkan jẹ pe awọn kan ti wọn pe ara wọn ni akọroyin n gbe ohun ti ko ri bẹẹ jade.
Wọn si n ko ipaya ba awọn eeyan.”
O rọ araalu lati ma ṣe gba ahesọ gbọ bi iroyin tootọ, ki wọn ma si ba awọn opurọ pin ohun ti ko ṣẹlẹ kiri.
“Iṣẹ wa gẹgẹ bi aṣọbode ni lati da aabo bo ẹnu ibode wa, ki ọja to le fa ijamba ma baa wọle wa. Ohun ti a si duro ṣinsin le lori naa niyẹn.”
Ìdí tí ọ̀pọ̀ èèyàn káàkiri àgbáyé ṣe fẹ́ràn ìjọba ológun Burkina Faso
Fẹ́mi Akínṣọlá
Ẹni ọdún mẹ́tadínlógójì ni Ibrahim Traoré tó ń tukọ̀ Burkina Faso, ló ti ṣèlérí láti gba orílè-èdè náà silẹ̀ kúrò lọ́wọ́ ìjọba amúnisìn àwọn òyìnbó aláwọ̀ funfun.
Ọpọ eeyan ni Afrika lo fẹran ohun ti ọkunrin naa duro fun ti wọn si n woye pe o n tọ ipasẹ awọn adari rere to ti ṣejọba ṣaaju ni orilẹede naa bii Thomas Sankara.
Oluwadii kan ninu ajọ Control Risks sọ fun akọroyin pe “Ọpọ eeyan lo gba tirẹ. Mo ti gbọ ti awọn onkọwe atawọn oluṣelu lawọn orilẹede bii Kenya n sọ pe iru ọkunrin naas gan lawọn eeyan n wa.
“Awọn ọrọ to n sọ n ṣapejuwe bi aye ode oni ṣe ri ti pupọ awọn ọmọ ilẹ Afrika si n bere nipa ibaṣepọ ilẹ wọn pẹlu awọn oyinbo alawọ funfun ati eredi ti iya si fi n jẹ ọpọ eeyan ni Afrika lẹyin ti wọn gba ominira tan.
Lẹyin to fi ipa gba ijọba lọdun 2022, Traoré fopin si ibaṣepọ orilẹede rẹ pẹlu orilẹede France, to si tọwọ bọwe ajọṣepọ tuntun pẹlu Russia.
Lara awọn ohun to ṣe ni bo ṣe ṣagbekalẹ ileeṣẹ iwakusa ijọba, to si sọ pe awọn ileeṣẹ iwakusa ilẹ okeere gbọdọ maa san ida 15% owo ti wọn ba n pa fun ijọba ilẹ naa, ki wọn si maa gba awọn ọmọ orilẹ naa siṣẹ.
Lara awọn ti ofin naa kan ni ileeṣẹ Nordgold to jẹ ti orilẹede Russia.
Traoré sọ pe Burkina Faso gbọdọ jẹ lara ọrọ to wa ninu rẹ dipo ki awọn eeyan kan lati ilẹ okere maa ji ko.
Ijọba ologun rẹ tun kọ ileeṣẹ nla kan ti wọn ti n fọ wura, o tun ṣagbekalẹ ile nla ti wọn yoo maa ko wura iyebiye si, eyii to jẹ akọkọ iru rẹ lorilẹede ọhun.
Eyii n tumọ si pe awọn ileeṣẹ ilẹ okeere yoo maa koju isọro nibẹ.
Laipẹ yii ni ijọba Traoré gba ileeṣẹ iwakusa aladani lati ilẹ okere meji, so ti sọ pe oun ṣi maa ja ọpọ ileeṣẹ iwakusa lati ilẹ okere mii gba mọ awọn to n ṣakoso rẹ lọwọ.
Ọkunrin naa ti di gbajumọ lori ayelujra ti awọn eeyan si n kọ oniruru nnkan nipa rẹ, yala o jẹ ododo abi bẹẹ kọ.
Koda, awọn eeyan ti lo ẹrọ AI lati ṣe fidio bi awọn gbajumọ bii R Kelly, Rihanna, Justin Bieber ati Beyoncé ṣe n kan sara si lọna ati jẹ ki awọn eeyan tunbọ gba tirẹ.
Asiko ti ọkunrin naa sọrọ nibi ipade Afrika ati Russia kan lọdun 2023 ni irawọ rẹ kọkọ buyọ lasiko to sọ fun awọn adari ni Afrika ki wọn dẹkun ati maa sa tọ awọn alawọ funfun lọ fun iranlọwọ ni gbogbo igba.
Awọn ileeṣẹ iroyin ni Russia gbe iroyin naa to bẹẹ to fi tan kaakiri agbaye.
Amọ ṣa, lara awọn ti ko gba ti Traoré ni Aarẹ France, Emmanuel Macron.
Bo tilẹ jẹ pe o kuna lati pari ijijagbara awọn ẹlẹsin Musulumi kan to ti n waye fun ọdun mẹwaa gẹgẹ bi ileri rẹ, awọn eeyan ṣi gba tirẹ.
Ijọba ni o tun fiya jẹ awọn ti ko gba tirẹ atawọn ọmọ ẹgbẹ alatako.
A gbọ pe ijọba Traoré tun gbogun ti awọn akọroyin to n kọ iroyin ti ko tẹ lọrun, bẹẹ lo n fi oju awọn ẹgbẹ ajafẹtọọmọniyan ri mabo.
Nigba ti igabkeji adari ajọ International Crisis Group, Rinaldo Depagne, n da si ọrọ naa, o ni awọn eeyan fẹran Traoré ni Afrika latari pe o jẹ ọdọmọde.
O ni “O mọ nipa ori ayelujra daadaa – o si mọ bi wọn ṣe n fun orilẹede ti ogun ti sọ dahoro ni igbagbọ pe wọn ni ọjọ ọla rere.”
Depagne sọ fun akọroyin pe “O ni imọ nipa oṣelu daada o si mọ bi wọn ẹ n wu eeyan lori.”
Ọdun 1983 ni Sankara gori alefa lẹyin iditẹgbajọba kan nigba to wa lẹni ọdun mẹtalelọgbọn ki wọn to gbẹmi oun naa lẹyin ọdun mẹrin ninu iditẹgbajọba mii.
Lẹyin iditẹgbajọba naa ni orilẹede wọn ti wa labẹ ojiji orilẹede France ki Traoré to gba ọpa aṣẹ ilẹ naa bayii.
Onimọ nipa eto abo orilẹede ghana, Ọjọgbọn Kwesi Aning sọ fun akọroyin pe “Ijọba awarawa ti kuna lati fun awọn ọdọ ni ireti ọjọ ọla to dara ni Afrika, ko fun awọn ọdọ naa niṣẹ tabi eto ilera to peye.”
Gẹgẹ bo ṣe sọ, Traoré n fun awọn ọdọ naa ni ọna abayọ lo mu ki wọn fẹran rẹ.
Traoré lawọn eeyan sọ oju si lara julọ lasiko iburawọle Aarẹ Ghana, John Mahama.
Niṣe lo wọ gbagede eto naa pẹlu aṣọ ologun lọrun rẹ toun ti ibọn ilewọ lẹgbẹ rẹ.
Ọjọgbọn Aning ni “Olori orilẹede mọkanlelogun lo ti wa nibẹ ko to de ṣugbọn nigba ti Traoré wọle, ariwo sọ, koda awọm ẹṣọ alabo Aarẹ mi gan n sare tete tẹle lẹyin.”
Traoré yatọ si awọn Aarẹ ni Afrika to n fi agidi di ipo ijọba mu.
Ninu atẹjade kan ti ajọ IMF fi lede ninu oṣu Kẹrin ọdun yii, IMF sọ pe bo tilẹ jẹ pe nnkan le ti eto abo si mẹhẹ, eto ọrọ aje orilẹede naa yoo gberu si lọdun yii.
Wayi o, oniruru iroyin lo ti n gbode pe awọn kan n gbe igbesẹ lati fi agidi yọ ọdọkunrin naa lori oye.
Olufẹhonuhan kan to tun jẹ olorin, Ocibi Johann sọ fun ileeṣẹ iroyin Associated Press pe “Nitori Collin Powel pa irọ, wọn sọ Iraq dahoro. Brack Obama parọ, wọn gbẹmi Gaddafi. Ṣugbọn lasiko yii, irọ wọn ko ni tu irun kankan lara wa.”
Yatọ si orilẹede naa, awọn eeyan ṣe iwọde kaakiri agbaye, pẹlu ilu London nilẹ Gẹẹsi, ni atilẹyin fun Traoré.
Lẹyin awọn iwọde naa lo dupọ lọwọ awọn ololufẹ rẹ kaakiri agbaye fun atilẹyin wọn.
Yoo ṣoro lati sọ bi igbẹyin rẹ yoo ṣe ri amọ oun atawọn ologun ni Mali ati Niger ti da rugudu silẹ ni Afrika, awọn orilẹede mii si ti n le awọn ọmọ ogun France kuro nilẹ wọn gẹgẹ bi wọn ṣe ṣe ṣaaju.
Yatọ si eyii, awọn orilẹede mẹta naa tun ti fa ara wọn yọ kuro ninu ẹgbẹ ajọ Ecowas.
Amọ awọn onimọ ti sọ pe Traoré gbọdọ ṣiṣẹ ki alaafia jọba to ba fẹ ni akọsilẹ rere dipo ko maa gbogun ti awọn ti ko ba fẹran rẹ.
Ọlọ́pàá ń lo àyẹ̀wò DNA fún àwọn ọmọ tí wọ́n rí he nírònà
Fẹ́mi Akínṣọlá
Àwọn ọlọpaa ní East London ti bẹrẹ sí ní ya ojúlé sí ojúlé báyìí láti ṣàwarí ìyá ọmọ kékeré jòjòló kan tí wọ́n rí lẹ́ẹ̀bá ọ̀nà.
Ileeṣẹ ọlọpaa naa ni awọn ti ya ojule to le ni irinwo bayii ninu igbiyanju awọn lati ṣawari iya ọmọ naa.
Inu apo kan ni wọn ti sawari ọmọ ọhun ti wọn pe orukọ rẹ ni Elsa lagbegbe Newham ki ẹnikan to n mu aja rẹ rin to ri.
Nigba ti wọ n ṣayẹwo ẹjẹ DNA rẹ, wọn ṣawari pe ọmọ naa n ibatan meji mii – ọkunrin ati obinrin – ti wọn ti kọkọ ṣawari lẹba ọna bii tirẹ lọdun 2017 ati 2019.
Bo tilẹ jẹ pe ọlọpaa ti n rawọ ẹbẹ pe ki awọn obi ọmọ naa jade, wọn ko tii mọ ẹyẹ to ṣu awọn ọmọ mẹta naa titi di asiko yii.
Lati ọsẹ marun un sẹyin lawọn agbofinro ilẹ Gẹẹsi ti jawe sobi akitiyan wọn lati ṣawari awọn obi awọn omọ naa, wọn si fun akọroyin lanfani lati maa tẹle wọn kiri bi wọn ṣe n ṣiṣẹ ọhun.
Ọlọpaa ti bẹrẹ si ni kan ilẹkun ile awọn eeyan lagbegbe naa bayii lati maa gba DNA wọn lati ṣayẹwo rẹ boya o ba ti ọmọ tuntun naa mu.
Wọn tun ti n kan si awọn ti wọn fi DNA wọn silẹ lọdọ ijọba lati wo o boya o ba ti awọn ọmọ ọhun mu.
Lọjọ kẹtadinlogun, oṣu Kẹsan an, ọdun 2017 ni wọn kọkọ ri Harry ni nnkan bii maili kan sibi ti wọn ti ṣawari Elsa yii.
Inu igbo kan ni ọmọ naa wa pẹlu aṣọ ti wọn fi we lara.
Ọdun kan ati oṣu mẹrin lẹyin naa ni wọn ri ibatan rẹ obinrin, Roman, lori ijoko gbọrọ kan ni gbagede ti awọn ọmọde ti n ṣere.
Ọlọpaa ni inu apo ti wọn fi n ta ounjẹ nile itaja igbalode ni wọn gbe ọmọ naa si ninu aṣọ kan lasiko otutu.
Awọn oṣiṣẹ adoola ẹmi to ṣawari awọn ọmọ ọhun lo fun wọn lorukọ ti wọn n jẹ.
Ayẹwo DNA fi han gbangba pe iya kan naa lo bi awọn mejeji.
Ọdun marun un lẹyin awọn mejeji ni wọn ri Elsa ti ayẹwo wọn si fi han pe iya kan naa lo bi awọn mẹtẹta.
Ninu oṣu Kinni ọdun 2025 yii ni ajọ kan ti kii ṣe ti ijọba kede pe oun yoo san £20,000 fun ẹnikẹni to ba le ṣamọna bi ijọba yoo ṣe ri iya tabi awọn obi ọmọ naa.
Ìdí tí Tinubu ṣe fi òfin de kíkó àwọn ọjà kan wọlé sí Nàíjíríà
Fẹ́mi Akínṣọlá
Ààrẹ Bola Tinubu ti fòfin de kíkó ọjà wọlé láti ilẹ òkèèrè sí Nàìjíríà pàápàá jùlọ àwọn nǹkan tí orílè-èdè Nàìjíríà lè ṣe.
Aarẹ Tinubu tun sọ gbedeke iye awọn akọṣẹmọṣẹ ilẹ okeere to le wọ Naijiria lati wa ṣiṣẹ tawọn ọmọ Naijiria naa le ṣe funra wọn.
Minisita eto iroyin ati ilanilọyẹ, Mohammed Idris, lo fidi ọrọ yii mulẹ lẹyin ipade igbimọ alaṣẹ to waye nileeṣẹ ijọba l’Abuja lọjọ Aje eyi ti Aarẹ Tinubu dari rẹ.
Minisita ni igbesẹ nla ti yoo mu idagbasoke ba ọrọ aje Naijiria ni igbesẹ ti aarẹ gbe yii, ati pe yoo tun mu igbelarugẹ ba awọn nnkan ti orilẹede Naijiria n pese.
Ọgbẹni Idris ni ọkan gboogi ni igbesẹ yii jẹ ninu akitiyan ijọba aarẹ Tinubu lati mu ọrọ aje Naijiria pada bọ sipo.
O ni Tinubu n wo awokọṣe Aarẹ Donald Trump Amẹrika pẹlu bi Trump ṣe kede wi pe orilẹede Amẹrika ni akọkọ ninu gbogbo nnkan ti ijọba oun n ṣe lọwọ yii.
Minisita eto iroyin sọ pe igbesẹ yii ko ni jẹ ki orilẹede Naijiria gbẹkẹle ọja ilẹ okeere nikan mọ
”Eto yii yoo jẹ ki aṣa okowo tuntun eyi to ni ṣe pẹlu orilẹede Naijiria nikan gbilẹ daadaa.
Igbesẹ yii yoo tun jẹ kawọn ọmọ Naijiria jẹ anfaani okowo ijọba pẹlu bi ijọba ṣe n nawo, ra ọja ati bi wọn ṣe n mu eto ọrọ aje gbooro,” Minisita lo sọ bẹẹ.
Minisita eto iroyin ati ilanilọye sọ pe aarẹ ti sọ fun agbẹjọro agba ni Naijiria lati sọ igbesẹ naa di ofin.
O ni igbesẹ yii ti yoo maa ṣe igbelarugẹ nnkan ti orilẹede Naijiria n pese jẹ ọkan gboogi ninu eto imugbooro ọrọ aje ijọba Aarẹ Tinubu.
Ọgbẹni Idris sọ pe ajọ Bureau of Public Procurement (BPP) gbọdọ ri pe gbogbo ẹka ijọba lo n lo nnkan ti wọn ṣe ni Naijiria bayii.
Minisita ni ajọ BPP yoo ṣe akojọpọ awọn olokowo ọmọ Naijiria ti wọn yoo maa ta nnkan ti wọn n ṣe fun gbogbo ileeṣẹ ijọba.
Ọgbẹni Idris fikun ọrọ rẹ pe ajọ BPP ti fi awọn oṣiṣẹ wọn si gbogbo ileeṣẹ ijọba lati maa tọpinpin bi wọn ṣe n lo nnkan tawọn ileeṣẹ ati olokowo Naijiria n ṣe.
O ni lati akoko yii lọ ko si ileeṣẹ ijọba to gbọdọ ra nnkan ti wọn n ṣe ni Naijiria nilẹ okeere mọ.
Minisita ko ṣai fidi rẹ mulẹ pe ti o ba pọn dandan ki ijọba tabi ẹnikẹni lo agbaṣẹṣe lati ilẹ okeere, iru agbaṣẹṣe bẹẹ gbọdọ lo imọ ẹrọ ni Naijiria tabi ko kọ awọn ọmọ Naijiria ni iru imọ ẹrọ to ba n gbe bọ wa Naijiria.
Idris ni gbogbo ileeṣẹ ijọba ni lati sọ erongba wọn lori nnkan ti wọn ba fẹ ra fun ijọba bayii.
O ni ijiya wa fun ileeṣẹ ijọba to ba kọ lati ṣe bẹẹ, ati pe ijọba yoo fagile nnkan ti wọn fẹ ra nilẹ okeere.
Minisita ni ileesẹ ti wọn ti n ṣe ṣuga wa lara awọn ileeṣẹ to nilo itaji ni Naijiria.
Idris ni nnkan ti ko bojumu ni bi Naijiria ti n ko ṣuga wọle lati ilẹ okeere nigba ti ileeṣẹ to n ṣe ṣuga ni Naijiria ti dẹnukọlẹ.
O ni awọn agbaṣẹṣe ko ni lanfaani lati maa ko ọja to ba wu wọn wọle si Naijiria mọ, nigba tawọn ileeṣẹ Naijiria n ku lọ.
Minisita ni owo ijọba gbọdọ maa ṣiṣẹ fawọn ọmọ Naijiria bayii.
Ko le si iyalẹnu kankan ti o le ba eniyan ti o ba sele wi pe gomina ipinle Oyo onimo ero Seyi Makinde ba dupo Aare ni odun 2027 lati inu egbe oselu PDP.
Siwaju ibo odun 2023, ireti opolopo eniyan ni wi pe omo bibi agbegbe Gusu ni yio di Aare. Ni odun 2023, Onimo ero Seyi Makinde se gudu gudu meje ati yaaya mefa ki Asiwaju le de ipo Aare naa.
Fun idi eyi awon igbimo awon omo egbe PDP wa pe birikoto birikoto ti gbogbo won si panupo fa onimo ero Seyi Makinde kale fun ipo Aare l’odun 2027.
Nibi ipade yii pelu olokan o jokan oniroyin, gbogbo omo egbe PDP fi idi e mule sinsin pe Seyi Makinde ni eni ti o ni akaki, danto, ati pe o dangangia lati le fa kale fun ise ribiribi ni ilu Oyo.
Dr. Adetokunbo Pearse, Alhaja Olorunkemi ati bee bee lo soro, won si fa komokun re yo nibi ipade yii ti o waye ni ojo Weside, ojo kerinla, osu yii (14th May, 2025). Won ni Seyi Makinde gege bi o se je Oloooto, Onisuuru, Onifarada, Omowe, Oniwatutu pelu ogbon atinuda ti eniyan le fi dari ilu.
Ọ̀gá Àgbà àjọ JAMB banújẹ́ , lórí èsì ìdánwò UTME ọdún 2025 tó jáde
Fẹ́mi Akínṣọlá
Àjọ JAMB tó ń ṣàkóso ìdánwò àti gbaniwọlé sí ilé ẹ̀kọ́ gíga Fásitì àt’àwọn ilé ẹ̀kọ́ gíga mìíràn ní Nàìjíríà ti sọ pé àṣìṣe wà ninú èsì ìdánwò UTME tọdún 2025 yìí tó ṣẹ̀ṣẹ̀ jáde.
Ọgagba àjọ JAMB, Ọjọgbọn Ishaq Oloyede, bú sẹ̀kun gbaragada nígbà tó fìdí ọ̀rọ̀ yìí múlẹ̀ fáwọn akọ̀ròyìn lónìí Ọjọ́rú nílùú Àbújá.
Ọ̀jọ̀gbọ́n Oloyede ní “nǹkan tó yẹ kó jẹ́ ayọ̀ ti di ìbànújẹ́ nítorí àṣìṣe tó wáyé.”
Akòwé àgbà JAMB náà kéde pé bíi 379,997 àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tó ṣe ìdánwò naa ni yóò tún ìdánwò ọhun ṣe báyìí.
Eyi ko ṣẹyin awọn kudiẹ kudiẹ to waye to ṣokunfa bi ọpọ akẹkọọ ṣe fidirẹmi ninu idanwo naa.
Ajọ JAMB fidi rẹ mulẹ loju opo X rẹ pe mẹtadinlọgọjọ (157) ninu aadọrun-un le lẹẹgbẹrin din mẹta (887) ibi ti idanwọ ọhun ti waye ni aṣiṣe ti waye.
Ajọ naa sọ pe eyi gan lo ṣokunfa bi maaki ọpọ akẹkọọ ti ṣe idanwo lawọn ibikan ṣe lọọlẹ gan an.
NI bayii, gbogbo awọn akẹkọọ tọrọ kan ni ajọ JAMB yoo kan si lati tun idanwo naa ṣe laipẹ.
Lọjọ Aje to kọja ọjọ kejila oṣu Karun un yii ni ajọ JAMB kede pe awọn yoo ṣe agbeyẹwo esi idanwo UTME ọdún 2025 t’awọn gbe sita.
Agbẹnusọ ajọ JAMB, Fabian Benjamin, ṣalaye pe igbimọ alaṣẹ ajọ naa yoo ṣe agbeyẹwo ọhun ni kiakia.
O ni gbogbo ohun to ni ṣe pẹlu idanwo naa ni wọn yoo ṣe agbeyẹwo rẹ fínífíni.
Eyi ṣẹlẹ tori bi ọpọ eeyan ṣe sọrọ nipa esi idanwo UTME ọdún yìí eyi ti ọpọ akẹ́kọ̀ọ́ fìdírẹmi ninu rẹ.
Ọgbẹni Benjamin sọ saaju wipe ajọ JAMB yoo ṣe ohun to tọ tó bá jẹ pe loootọ ni kudiẹ kudiẹ wa ninu eto idanwo naa.
Ṣaaju ni ọpọ ọmọ Naijiria, paapaa julọ awọn ti esi idanwo naa kan gbọngbọn, ti bọ sori ayelujara lati fi ẹdun ọkan wọn han.
Ọpọ akẹkọọ lo ni esi idanwo tawọn gba kọja gan-an ko buru to ti 2025 yii.
Akọle kan ti i ṣe #thisisnotmyresult, ni awọn eeyan naa n lo lati fi aidunnu wọn han, ti wọn si n pe fun atunyẹwo esi idanwo yii.
Esi ti JAMB fi sita kede pe bii miliọnu kan aabọ akẹkọọ (1.5 million candidates), ni ko gba to maaki igba (200) ninu idanwo naa.
Itumọ eyi ni pe ida ọgọrin (80%) akẹkọọ ni ko gba maaki igba ninu irinwo (400).
Iṣẹ mẹrin ti maaki ọkọọkan jẹ ọgọrun-un (100) ni awọn akẹkọọ naa jokoo ṣe ninu UTME, apapọ rẹ lo jẹ irinwo (400).
JAMB ṣalaye pe akẹkọọ yoo kọkọ fi orukọ silẹ, yoo jokoo ṣedanwo, esi yoo si jade. Igbesẹ mẹta naa ko ju bẹẹ lọ.
Àjọ NAPTIP k’ọ́mọ Naijiria 78 padà wálé lóko ẹrú Abidjan
Fẹ́mi Akínṣọlá
Kò dín ní ọmọ orilẹede Naijiria méjì dínlọ́gọ́rin (78), ti àjọ tó n gbógun ti fífini sọ̀kọ̀ sílẹ̀ ibòmí-ìn; National Agency for the Prohibition of Trafficking in Persons (NAPTIP), kó padà sí orílẹ-èdè yìí báyìí láti Abidjan, orílè-èdè Côte d’Ivoire.
Nnkan bii aago mọkanla ku iṣeju mẹẹẹdogun alẹ ọjọ Satide ni baaluu to gbe wọn balẹ si papakọ ofurufu Murtala Muhammed, l’Ekoo.
Binta Adamu Bello, ọga agba NAPTIP to tẹwọ gba awọn eeyan naa, ṣeleri pe awọn to wa nidii iwa ifinisọko silẹ okeere lọna aitọ naa yoo koju ofin.
”Ṣaaju ni a ti kọkọ mu awọn eeyan kan to wa nidii okoowo to lodi sofin yii, wọn yoo si foju bale-ẹjọ.
”Si ẹyin ti ẹ pada wale yii, a ba yin yọ, a si fẹẹ kẹ ẹ mọ pe orilẹede Naijiria wa pẹlu yin”
Bẹẹ ni ọga NAPTIP wi.
Bakan naa ni ajọ yii ti bẹrẹ ajọsọ pẹlu awọn alẹnulọrọ l’Abidjan, eyi to n ṣe akọsilẹ awọn ọmọ Naijiria to foju wina ilokulo naa.
Gẹgẹ bi ọga NAPTIP ṣe wi nipa awọn ṣẹṣẹ de ọhun, o ni o to awọn mẹrin ninu awọn ọmọbinrin aarin wọn ti wọn wa ninu oyun.
Ọjọ ori awọn ọmọ naa ko to nnkan kan, gẹgẹ bi alaye NAPTIP.
Wọn fi kun un pe ọjọ ori awọn eeyan naa wa laaarin ọdun mẹtala si ọgbọn ọdun.
Bakan naa ni NAPTIP fidi ẹ mulẹ, pe awọn ọmọ ọwọ tun wa lara awọn ṣẹṣẹ de lati Abidjan naa.
Lapapọ, obinrin marundinlọgọrin (75) lo wa ninu ni awọn ti wọn ko de naa, ọmọ ọwọ meji.
Wọn fi kun un pe awọn ọkunrin meji kan naa tun wa ti wọn mu kuro loko ẹru ilokulo ti wọn ba ara wọn l’Abidjan.
Irisi awọn eeyan naa fi han pe ọhun o rọgbọ rara, ebi ati iṣẹ han lara wọn.
Ọkan lara wọn, Clara( ki i ṣe orukọ rẹ gan-an) ṣalaye pe oun le ma bọ ninu idaamu toun pa pade l’Abijan.
O ni awọn ọga fi gbogbo iya jẹ awọn patapata, ko si jọ pe oun le gbagbe gbogbo ohun oju ri lẹyin odi.
Ìdí tí omijé fi jábọ́ lójú mi léyìn àmì-ẹ̀yẹ AMVCA – Femi Adebayo
Oṣere ati agberejade Femi Adebayo ti ṣalaye idi ti o fi bu omije loju lẹyin ti o gba ami ẹyẹ Oṣere Asiwaju to Dara julọ nibi ayẹyẹ Africa Magic Viewers’ Choice Awards (AMVCA) ikokanla iru re fun ipa to ko ninu “Seven Doors.”
O ka isesi atokanwa rẹ si awọn idi ti ara ẹni ti o je pe oun ati Allah nikan lo mọ si nigba to n fi imoore han si gbogbo eniyan ti o ṣe alabapin si aṣeyọri rẹ. Oṣere naa ṣapejuwe ami-eye naa gẹgẹ bi ohun “ti o tọ si nitootọ” o si mọriri idanimọ naa.
O kowe lori Instagram, “Ami-ẹyẹ ti o tọ si mi ni otitọ, ati pe mo dupẹ pupọ fun akoko yii pẹlu gbogbo okun ti ẹmi mi. Idi kan pato fun omije to jabo loju mi jẹ mimọ si emi ati Allah nikan.
“E ṣeun pupo gbogbo eniyan ti o ṣe alabapin si akoko manigbagbe yii.”
